जन्म

दवाखान्याचा सारा परिसर औषधांच्या वासाने भरलेला. परिचारिकांची मधूनच लगबग चालू होती. एखादा इंटर्नशिप करणारा शिकाऊ डॉक्टर स्थेटास्कोपशी खेळ्त वार्डमध्ये राउंडला जाताना दिसत होता. अविनाश नुकताच एक सिझेरियनची शस्त्रक्रिया आटपून लेबर रूममधून बाहेर पडला होता. बाहेर येऊन तो आरामशीर खुर्चीत बसला. आणि त्याच्या नजरे समोरून काही मिनिटा पुर्वी त्याने केलेली अवघड शस्त्रक्रिया त्याच्या नजरे समोर पुन्हा एकदा दिसू लागली...

लेबर रूममध्ये जिवाच्या आकांताने प्रसुती वेदना सहन करणारी स्त्री, डॉक्टराना मदत करण्यासाठी आजूबाजूला उभ्या असलेल्या परिचारिका, आपला सीनियर डॉक्टर काय म्हणतोय हे ऐकण्यासाठी त्याच्याकडे पाहणारी नुकतीच रुजू झालेली त्याची सहयोगी डॉक्टर निशा सारेच तणावाखाली होते. नाही म्हणायला क्षण दोन क्षण तोही तेव्हा विचलित झाला. नैसर्गिक प्रसुती शक्य नसल्यामुळे शस्त्रक्रिया करावी लागणार होती. कापाकापी करावी लागणार या जाणिवेमुळे त्याच्यातील संवेदनशील, हळवा अवी जागा झाला होता. पण ते तेव्हढयापुरतंच. पुढच्याच क्षणी त्याच्यातला डॉक्टर जागा झाला होता. सारं चित्त समोरच्या स्त्रीवर, तिच्या पोटातील बाळाच्या आगमनावर एकाग्र झालं होतं. त्याने हॅण्ड ग्लॉव्ज चढवले. निशाला, परिचारिकाना आवश्यक त्या सूचना देऊन त्याने चेह-यावर मास्क चढवला आणि शस्त्रक्रिया चालू झाली. सारं काही यंत्रवत, जणू ती माणसं नसून नव्या युगातले यंत्र मानव होते. यथावकाश ती शस्त्रक्रिया पूर्ण झाली. त्या बाळाने या जगातला पहिला श्वास घेतला आणि अविनाशनेही निश्वास सोडला.

"डॉक्टर काय झालं ?" तो बाहेर पडताच त्या स्त्रीच्या नातेवाईकानी त्याच्याभोवती गर्दी करत विचारलं.
"मुलगा" समोरच्या लोकांच्या फुललेल्या चेह-याकडे पाहत त्याने आपल्या केबिनची वाट धरली...

अवी अचानकपणे भानावर आला. नव्या जीवाचं या जगातील आगमन इतकं आनंददायी असतं, मग आपल्याला कसं काहीच वाटत नाही ? तो स्वताशीच हसला. वेडा आहेस तू... तुझ्यासारख्या प्रसुती तज्ञ कसं समजून घेणार हे सारं... रोज पाच सहा बाळं तुझं बोट धरून या जगात येतात. आणि तसंही तो इवलासा जीव, त्याची या जगाशी जमवून घेण्यासाठी चाललेली धडपड पाहून तुझ्या चेह-यावर स्मित उमटतंच की...

सहजच त्याचं लक्ष भिंतीवरच्या हूकला अडकवलेल्या पांढ-या शुभ्र ऍप्रॉनकडे गेलं. तो एकटक गळ्यात लटकणा-या स्टेथास्कोपकडे पाहत राहिला. आपण डॉक्टर व्हावी ही आपली लहानपणापासूनची इच्छा होती. रोगपीडितांची सेवा, डॉक्टर या शब्दाला समाजात असलेला मान, या क्षेत्रात मिळणारा पैसा हे सारं नंतरचं होतं. आपण डॉक्टर व्हावं ही इच्छा मनात घर करून राहण्याचं मुख्य कारण होतं, तेव्हा असलेलं स्टेथास्कोप आणि ऍप्रॉन यांचं आकर्षण. नंतर पुढे समज आल्यावर रोगपीडितांची सेवा हे एकमेव ध्येय समोर ठेऊन त्याने वैदकीय शिक्षण घेतलं. तो बेसीनजवळ आला. ओंजळीत पाणी घेऊन चेहरा आणि हात स्वच्छ धुतले. भिंतीवरील हुकाला अडकावलेल्या टर्किश टॉवेलने पुसले. आता अगदी मोकळं वाटत होतं. त्याने मस्त शिळ घातली अगदी आपण दवाखान्यात आहोत याची पर्वा ना करता. एम बी बी एस, एम डी या सगळ्या पदव्यांपासून आता तो जणू अलिप्त झाला होता. आता तो होता फक्त अविनाश, अवी ...

इतक्यात दारावर हलेकेच टकटक झाली...
"कम इन..."
हातामध्ये चहाचा थर्मास घेऊन निशा आत आली. निशा त्याची सहयोगी डॉक्टर. नुकतीच एम डी होऊन दवाखान्यात रुजू झाली होती. तोही तसा फार वरिष्ठ नव्हता. एम डी होऊन फार तर दीड वर्ष झालं होतं. त्याच्या गुणवत्तेमुळे या नावाजलेल्या दवाखान्याने त्याला संधी दिली होती. डॉक्टर कर्णिकांचा सहाय्यक म्हणून तो काम करत होता. पुढे वर्षभराने डॉक्टर कर्निकांनी जेव्हा दवाखाना सोडला, तेव्हा दवाखान्याच्या व्यवस्थापनाने बाहेरुन कुणी डॉक्टर आणण्याच्या भानगडीत न पडता अविनाशला त्या जागी बसवलं होतं. इतर वरिष्ठ डॉक्टरानी आरडाओरडा केला पण अविनाशची गुणवत्ता, त्याचं कौशल्य वादातीत असल्यामुळे त्याना नमतं घ्यावं लागलं होतं. आणि तो प्रसुती विभागाचा प्रमुख झाला होता.

"निशा, एक विचारू ?’
"परवानगी कशाला हवी आहे ?"
"तू हे सारं का करतेस ?"
"मी समजले नाही डॉक्टर..."
"मला असं म्हणायचं आहे की, माझ्यासाठी चहा आणणं, माझ्या टेबलावरच्या फुलदानीत रोज ताजी फुलं ठेवणं. आणि या बदल्यात मी तुला काय देतो तर, तू चुकलीस की ओरडा..."
'डॉक्टर, तुम्ही माझ्यावर जे ओरडता ते मी शिकावं म्हणूनच ना ? आणि मीही जे करते आहे ते माझ्या वरिष्ठांसाठीच करते आहे, ज्यांच्याबद्दल माझ्या मनात आदर आहे. डॉक्टर, प्रसुती साठी आलेल्या स्त्रीला जेव्हा तुम्ही धीर देता, तेव्हा वाटतं की, अस धीर देणं एक स्त्री असूनही आपल्याला जमणार नाही."
"निशा चुकतेस तू. मी कधीही तुला कनिष्ठ मानलं नाही. तुही माझ्यासारखीच डॉक्टर आहेस. लेबररूम मध्ये नर्स जेव्हा बाळाला माझ्या हातात देतात, तेव्हा मी त्या बाळाच्या कानात सांगतो, मोठा जरूर हो, नव्हे तू मोठा होशीलच. परंतु कितीही मोठा झालास तरी इतराना कमी लेखू नको"
"हा तुमच्या मनाचा मोठेपणा आहे डॉक्टर."
अविनाशने झटकन मान वर करुन निशाकडे पाहीलं. ओठ जरी शांत होते तरीही नजर जे बोलायचं ते बोलून गेली होती. त्याने हलकेच स्नित केलं. निशाही गोड हसली आणि बाहेर पडली. अवी तिच्या पाठमो-या आकृतीकडे एकटक पाहत राहीला.

एक दिवस तो असाच आपल्या केबिनमध्ये बसला होता. एक नॉर्मल डीलीव्हरीची केस निशा पाहणार होती. त्यामुळे अगदी निवांत चालू होतं सारं. इतक्यात फोनची रींग वाजली. त्याने फोन उचलला.
’हेलो. मी डॉ. आविनाशशी बोलू शकते का?" आवाज स्त्रीचा होता. त्याने आवाज ओळखण्याचा प्रयत्न केला. जमेना. शेवटी त्यानेच तिची ओळख विचारली.
"मीच डॉ. आविनाश. आपण कोण?"
"वैष्णवी"
अवी स्तब्ध झाला. त्याला काय बोलावे हे सुचेना. रिसीव्हर पकडलेला हात निर्जीव झाला आहे असंच क्षणभर त्याला वाटलं.
त्या फोनवरच्या मुलीने आपलं बोलणं पुढे चालू ठेवलं.
"अवी, मला तुला भेटायचं आहे"
"..."
"अवी, काय झालं? ऐकतोयस ना मी काय म्हणतेय ते? उदया संध्याकाळी पाच वाजता मी तुझी तुझ्या दवाखान्यासमोरच्या रेस्टॉरंटमध्ये वाट पाहीन. चालेल ना?"
"हो" त्याच्याही नकळत तो हो म्हणून गेला होता.
वैष्णवी. तो स्वत:शीच पुटपुटला. अन तो कधी भुतकाळात हरवला हे त्याचं त्यालाच कळलं नाही.

वैष्णवी त्याची शाळेतील मैत्रिण. म्हणजे एकाच वर्गातील म्हणून मैत्रिण म्हणायची नाही तर ती त्याच्याकडे पाहतही नसे. पुढे अकरावी बारावीला असताना त्याला तिच्याबददल कधी आणि कशी ओढ वाटायला लागली हे त्याला कळलंच नाही. त्यानं तिला विचारलंही. पण तिच्या आणि त्याच्या घरच्या परिस्थितीमध्ये फरक असल्यामुळे तीने त्याला नाही म्हटलं. श्रिमंत नायिका आणी गरीब नायक हे फक्त कथा कादंब-यांमधेच शोभून दिसतात. तिचा नकार त्याने फारसा मनावर घेतला नाही. तसा तो जात्याच हुशार होता. बारावीला जीव तोडून अभ्यास केला. फ्रीशीपवर मेडिकलला गेला. पुढे कधीतरी तो एम बी बी एसला असताना वैष्णवी त्याला दिसली होती. पुन्हा एकदा त्याच्या मनातील तिच्याबददलच्या विचारांनी उचल खाल्ली. त्याने पुन्हा एकदा तिला विचारायचं ठरवलं. आपण आता मेडीकलला आहोत. अजुन दोनेक वर्षांनी डॉक्टर होऊ.त्यामुळे आता तरी ती आपल्याला नाही म्हणणार नाही असं त्याला वाटत होतं. आणि पुन्हा एकदा त्याची निराशा झाली होती. तिचं त्याच्याच वर्गातील एका मुलावर प्रेम होतं. हा घाव मात्र त्याच्या जिव्हारी बसला होता. पुरता कोलमडून गेला होता तो. ना त्याचं अभ्यासात मन लागत होतं, ना अन्नपाणी गोड लागत होतं. मित्रांनी कसंबसं सावरलं त्याला. त्यानेही स्वत:ला समजावलं. तिला जर तुझ्याबददल काही वाटत नाही तर तू तरी का एव्हढं वाईट वाटून घ्यावंस? जगात काय तिच एक मुलगी आहे? तुला दुसरी कुणी भेटणारच नाही का? तो पुन्हा अभ्यासात रमला. एम बी बी एस झाला. गायनॅकॉलॉजी घेऊन एम डी सुदधा केलं त्याने. आता तो स्थिरावला होता. रोज पाच सहा बाळं त्याचं बोट धरून या जगात येत होती. त्या बाळांच्या आया त्याला दुवा देत होत्या. निशाच्या रुपाने त्याला सहाय्यकच नव्हे तर एक चांगली मैत्रिणही मिळाली होती. आणि आज अचानक वैष्णवीचा फोन आला होता. जवळजवळ चार वर्षांनी तिचा आवाज त्याच्या कानी पडत होता. काय बोलायचं असेल तिला आपल्याशी? कशी दिसत असेल आता ती? आपण थोडे अस्वस्थ झाले आहोत हे जाणवताच तो स्वत:शीच हसला. विचार करण्याची गरज नव्हती. घोडामैदान जवळच होतं.

ठरल्याप्रमाणे दुस-या दिवशी संध्याकाळी तो तिला भेटायला गेला. तिला पाहताच तो आश्च्रर्यचकित झाला. ती अजुनही तशीच दिसत होती जशी चार वर्षांपूर्वी होती.
"कशी आहेस?"
"ठीक आहे. तू कसा आहेस?"
"भला एक डॉक्टर कसा आहेस या प्रश्नाला काय उत्तर देईल?" ती हसली. त्याने आपलं बोलणं पुढे चालू ठेवलं.
"काय घेणार?"
"म्हणजे...?"
"आपण रेस्टॉरंटमध्ये आहोत"
"सॉरी अवी. माझ्या लक्षातच राहीलं नाही. मला कुठलंही कोल्ड्रींक चालेल"
"बोल. काय बोलणार होतीस?" त्याने थंडा पित पित तिला विचारलं.
"अवी..." तिचे शब्द ओठातच अडखळले.
"वैष्णवी, एकदा बोलायचं म्हटल्यावर अडखळू नये माणसानं. अगदी मोकळेपणानं बोलावं."
"अवी, माझ्या घरचे माझ्यासाठी मुलगा पाहत आहेत."
"पण तुझं तर प्रेम आहे कुठल्यातरी मुलावर?"
"अवी, ते प्रेम नव्हतं. आकर्षण होतं. वेडं वय होतं. वाहवत गेले दिखाव्याबरोबर. पुढे जाणवलं की त्याच्याबरोबर आयुष्य काढणं जमणार नाही. त्यामुळे मी स्वत:हून त्याच्याबरोबरच नातं तोडलं."
"चांगलं झालं. आणि आता तसंही तुझ्या घरचे तुझ्यासाठी मुलगा पाहत आहेतच की"
"अवी तसं नाही रे. एक विचारू मी तुला?"
"हो. विचार ना."
"आर यु एंगेज्ड? आय मीन तुझं लग्न वगैरे ठरलंय का किंवा कुणा मुलीवर प्रेम आहे वगैरे?"
"उत्तर दिलंच पाहिजे का?" तीने ज्या पदधतीने ते विचारलं होतं ते त्याला बिलकुल आवडलं नव्हतं.
"उत्तर दयावं अशी अपेक्षा आहे."
उत्तर दयायला अवी बांधलेला नव्हता. तरीही त्याने मनात चाचपणी सुरु केली. हीने आपल्याला नाकारल्यानंतर आपल्याला कधी कुणाची ओढ वाटली होती का? नाही. असं काही नाही. आणि हे तो स्वताच्या मनाशीच ठसवत असताना नकळत निशाचा चेहरा त्याच्या नजरेसमोर तरळला. आपल्याला निशाबददल "तसं" काही वाटतंय का? आणि पुढच्या क्षणी त्याला कळून चुकलं होतं, या प्रश्नाचं उत्तर ईतकं सहजा सहजी मिळणार नव्हतं.
"वैष्णवी, माझं फक्त तुझ्यावर प्रेम होतं. तू मला नाही म्हटल्यावर मी कधी कुठल्या मुलीचा विचार केला नव्हता. आज मी माझं आयुष्य सुखाने जगतोय. एक डॉक्टर म्हणून मी करीयरच्या बाबतीत समाधानी आहे. जोडीदार, लग्न या गोष्टींचा विचार अजुनतरी माझ्या मनात आलेला नाही. जेव्हा येईल तेव्हा पाहीन मी काय करायचं ते. पण तू हा प्रश्न मला आता विचारायचं कारण काय?"
"अवी, मला तुझी जोडीदार म्हणून स्विकारशील?"
"काय?" अवी तिच्या या प्रश्नाने दचकला होता.
"अवी, मी तुला असं म्हणत नाही की तू माझा स्विकार कर. मला कुणाबरोबर तरी लग्न करावंच लागणार आहे. तू मला दोनदा विचारलं होतंस म्हणून... मला माफ कर अवी जर तुला माझं बोलणं आवडलं नसेल तर"

अवी विचारमग्न झाला. नियती किती अजब गोष्ट आहे. आपण जेव्हा हिच्यासाठी रात्र रात्र रडत होतो तेव्हा हीं आपल्याकडे ढुंकुनही पाहत नव्हती. आणि आज...हिला केवळ दुस-या कुणाबरोबर लग्न करायचं आहे तर ती माझ्याकडे आली आहे. याचाच दुसरा अर्थ असा की ती माझ्याकडे एक पर्याय म्हणून आली आहे. तिला माझ्याबददल काही वाटतंय म्हणून नाही. जर खरंच तिला माझ्याबददल काही वाटत असतं कदाचित तिनं स्वताला सावरलं असतं आणि माझ्यापर्यंत आलीच नसती.हिच्या अगदी उलट निशा आहे. तीचं आपल्यावर प्रेम असेल किंवा नाही हे नाही सांगता येणार. पण तीची आपल्यावर माया आहे एव्हढं मात्र नक्की. आपण दवाखान्यात असताना सतत आपल्या मागे पुढे असते. आपल्याला काय हवं नको ते पाहते. आणि हे सारं करताना तीची आपल्याकडून काहीच अपेक्षा नसते. किती फरक आहे दोघींमध्ये. अवीला वैष्णवीच्या प्रश्नाचं उत्तर मिळालेलं असतं.

"वैष्णवी, का ते मी तुला नाही सांगू शकणार पण... मी तुझ्याबरोबर लग्न नाही करता येणार. तू तुझ्या घरच्यांनी पाहीलेल्या एखादया चांगल्या मुलाबरोबर लग्न कर आणि सुखी हो." त्याने एका दमात बोलून टाकलं. मान वर करुन वैष्णवीकडे पाहीलं. तिचे डोळे पाण्याने ओलावले होते. पण त्याचाही नाईलाज होता.
"चल निघुया आपण. बराच वेळ झाला आहे." आणि दोघेही दोन वेगळ्या वाटेने चालू लागले...


...आज पुन्हा एकदा अवीने सिझेरीयन करून एका बाळाला या दुनियेत आणलं. सिझेरीयन केल्यानंतर तो जसा नेहमी थोडासा उदास होत असा तसा आजही झाला होता. आणि आज का कोण जाणे त्याला त्या दिवशीचा वैष्णवीसोबतचा प्रसंग आठवला. थोडासा अस्वस्थ मनानेच तो आपल्या केबिनमध्ये आला. त्याचं काही तरी बिनसलं आहे हे जाणवून निशाही त्याच्या पाठोपाठ आली.
"डॉक्टर, काय झालं?"
"काही नाही गं. नेहमीचंच. पोस्ट सिझेरीयन उदासीनता." त्याने चेह-यावर हसू आणण्याचा केविलवाणा प्रयत्न केला.
"अवी काय झालंय? मलाही नाही सांगणार?" कधीतरी निशा त्याला नावाने हाक मारायची. विशेषत: तो जेव्हा नर्व्हस असेल तेव्हा. त्याने तिच्या नजरेला भीडवली. एक वेगळीच आश्वासकता तिच्या नजरेत त्याला दिसली. आणि त्याने तिला सारं काही सांगून टाकलं.

"हम्म... पुढे काय?" त्याचं सांगून होताच तिने खेळकर चेह-याने त्याला विचारलं.
"निशा, मस्करी करतेयस ना माझी?"
"नाही हो डॉक्टर. मला त्या तुमच्या हीरॉईनचं हसायला येतंय. कुणाबरोबर तरी लग्न करायचंच आहे ना म्हणून तू. वा,काय मुलगी आहे. आणि तुम्ही कधी काळी अशा मुलीवर प्रेम केलं होतं."
"निशा. त्या वयात होतं गं असं. चांगलं वाईट असा विचार करण्याचं ते वय नसतं. कुणीतरी आपलं असावं एव्हढी एकच भावना मनात असते."
"कळलं. जाऊ दया. विसरा आता ते. तुमच्या सारख्या गुणी, हुषार डॉक्टरला खुप चांगली मुलगी आयुष्याचा जोडीदार म्हणून मिळेल."
"तशी एक चांगली मुलगी आता माझ्यासमोर उभी आहे."
"डॉक्टर, आता तुम्ही माझी मस्करी करताय."
"नाही निशा. मी अगदी मनापासून बोलतोय. होशील माझ्या आयुष्याचा जोडीदार?"
त्याने ती काय उत्तर देते म्हनून निशाकडे पाहीलं. निशाचा चेहरा लाजेनं लाल झाला होता.

"निशा बोल ना."
"अवी, सारं काही मीच सांगायला हवं का रे. समजून घे की तू थोडंसं"

ती अलगदपणे त्याच्या मिठीत विसावली. दोन प्रसुतीतज्ञांच्या प्रेमाने त्या मिठीत जन्म घेतला होता...

दुनियेचं काय जातंय बोलायला...

सकाळचे साडे नऊ वाजले होते. नाही म्हटलं तरी ऑफीसला येऊन आता अर्धा तास झाला होता. वैयक्तिक ईमेल्स चेक केल्यावर मी हेल्पडेस्कच्या ईमेल्स चेक करायला सुरुवात केली. करावं लागतं. "टेक्निकल सप्पोर्ट पर्सन" आहे म्हटल्यावर ईलाज नाही. अचानक ऑफीसमधल्याच एका मित्राने मेसेंजरवर पिंग केलं.
"प्रोजेक्टर कधी घेतला?" इति मित्रवर्य.
"मागच्या आठवडयात" अस्मादिकांनी तत्परतेने टाईप केलं.

थोडा वेळ असाच गेला. मी पुन्हा एकदा हेल्पडेस्कमध्ये मग्न झालो. इतक्यात फोन वाजला. त्याच मित्राचा फोन होता. आश्चर्य वाटलं थोडं. तो नेहमी फोन करण्याच्या आधी फोन करू का असं विचारतो आणि मगच फोन करतो. आज असं घडलं नव्हतं.
"बोला साहेब. काय म्हणताय?" तसा तो माझा साहेबच. मी डेव्हलपर ग्रेडमधला. तो मॅनेजमेंट ग्रेडमधला. पण तरीही आम्ही चांगले मित्र आहोत.
"केव्ह्ढयाला घेतला प्रोजेक्टर?"
"अरे जास्त नाही. फक्त शंभर डॉलर" मी हसत हसत उत्तरलो.
"काय करणार त्याचं? गावी गेल्यावर तिकिट लावून सिनेमा दाखवणार का लोकांना?"
"म्हणजे काय. अर्थातच. पुढे मागे समजा आयटीतलं दुकान चालेनासं झालं तर काहीतरी पोटापाण्याचा धंदा हवा ना." माझ्याच उत्तरावर मी खळखळून हसलो.
"उडवा उडवा. आज तुम्हाला पैशाची किंमत नाही कळणार. शंभर डॉलर म्हणजे पाच हजार रुपये मित्रा"
"माहिती आहे मला. मी सुदधा अमेरिकेतच आहे" पुन्हा एकदा मी हसत हसत उत्तर दिले.
""आणि तरीही तू तो प्रोजेक्टर घेतला ना. तुला जर पाच हजाराची किंमत जर कळली असती ना तर नसता घेतलास तू. पण आता तुम्ही लाखात कमवताय ना. कालपर्वापर्यंत हे असलं काही करणं तुम्हाला शक्य नव्हतं. कारण तेव्हा तुमच्याकडे पैसा नव्हता. आज पैसा आहे तर वाटेल तसा उधळताय. उदया लग्न झाल्यावर बायकोला काय प्रोजेक्टर दाखवणार का? अरे एलसीडी एलईडी टीव्हीचा जमाना चालू आहे आणि तू कुठे प्रोजेक्टर वगैरे घेत बसतोय. काळाबरोबर बदला. बायको जेव्हा शेजा-याच्या घरी जेव्हा एलईडी टीव्ही पाहील तेव्हा तुला तुझा प्रोजेक्टर फेकून तुलाही तसाच टीव्ही घ्यावा लागेल. कबुल आहे तुम्हाला तुमच्या पदधतीने जगायचं आहे पण समाजात राहताना समाजाचा सुदधा विचार करावा लागतो. तुम्ही पत्र्यांच्या खुर्च्यांवर समाधानी राहाल रे पण चार लोक घरी यावे असं वाटत असेल तर घरी सोफा घ्यावा लागतो. कार्पेट टाकावं लागतं."

पुढची दहा मिनिटे तो असंच काही बाही बडबडत राहीला. खरं तर भयानक राग आला होता मला. पण तो मित्र असल्यामुळे मी फक्त हो हो म्हणत राहिलो. थोडया वेळाने फोन ठेवून दिला त्याने. आणि दुस-या क्षणी त्याने पुन्हा मेसेंजरवर पिंग केलं.
"आय ऍम सॉरी. जरा जास्तच बोललो मी. पण तुझी खुप काळजी वाटते. राहवलं नाही म्हणून बोललो." चला. कमित कमी तो जरा जास्तच बोलला हे त्याचं त्यालाच कळलं होतं. मी त्याला उलट बोलण्याचा प्रश्नच नव्ह्ता. आम्ही चांगले मित्र आहोत आणि तो माझ्यापेक्षा वयाने मोठा असल्यामुळे मला त्याच्याबददल आदर आहे. तसंही तोसुदधा त्याचं मॅनेजरपण विसरुन एका डेव्हलपरला आपला समजतोच की.
"हे बघ मला तुझं बोलणं बिलकुल आवडलेलं नाही. तुझं म्हणणं मला पटतंय रे. पण ही काही ईमर्जन्सी नव्हती. तुला हे सगळं दुपारीही बोलता आलं असतं." नाही म्हटलं तरी मीही कुठेतरी दुखावलो होतो.

ते बोलणं तिथंच संपलं. मी पुन्हा एकदा हेल्पडेस्कच्या ईमेल्स पाहू लागलो. पण आता मात्र त्या ईमेल्समधला मजकूर डोक्यात शिरायला तयार होईना. मशीन लॉक केलं. कॅफेटेरीयात उगाचच मशिनच्या चहाचा एक कप घेतला आणि बाहेर पडलो.

खरंच आपण पैसा उधळतो का? नाही. आतल्या मनाने आवाज दिला. आणि त्या उत्तराचे तरंग मनावर उमटले नाहीत तोच डोळ्यात अश्रू जमा झाले. नकळत नजरेत बालपण उभं राहीलं.

आम्ही चार भावंडं. प्रत्येकामध्ये फक्त एका वर्षाचं अंतर. त्यामुळे लहान मोठा असा फारसा फरक नसायचा आमच्यात. बाबा जवळच्याच एका मोठया गावाच्या ग्रामपंचायतीमध्ये कारकून म्हणून नोकरीला. मी सातवी आठवीला असताना बाबांना जेमतेम दोन अडीच हजार रुपये महिना पगार असावा. घरी थोडी शेती होती. सहा महिने आरामात जातील एव्हढा तांदूळ घरी पिकायचा. गाई म्हशी होत्या. आई रोज सकाळी बाजुच्या गावात दूध घेऊन जायची. त्यामुळे घरी अगदी काही गरिबी होती अशातला भाग नव्हता. खाऊन पिऊन सुखी होतो आम्ही. बालपणच ते. मस्त हुंदडायचो. सकाळी सात वाजता गुरे चरायला न्यायची. दहा साडे दहाला त्यांना पाणी वगैरे दाखवून आणून बांधायची. आणि मग गावापासून तीन किलोमिटर अंतरावर असणा-या एका छोटया शहरातल्या शाळेत चालत जायचं. घरातला मोठा मुलगा या नात्याने हे गुरं राखण्याचं काम मी अगदी अकरावीपर्यंत न चुकता केलं. अगदी माझी दहावी सुदधा यातून सुटली नाही.माझे शहरी शाळकरी मित्र जेव्हा कुठेतरी चाटे आणि काय काय क्लासेस करत असायचे तेव्हा मी अगदी मनसोक्त म्हशींच्या शेपटया पकडत नदीत डुंबत असायचो.

शाळेच्या दिवसांमध्ये मला बरेच छंद लागले. एक होतं वाचन. अगदी भलं बुरं जे काही हाताला लागेल ते मी काळ वेळ न पाहता वाचून काढत असे. मग ते शाळेच्या एखादया शहरी मित्राकडून अगदी विनवणी करुन आणलेलं चांदोबा असो किंवा वाण्याकडून वाटाण्याच्या पुडीसाठी आलेला वर्षभरापुर्वीचा वृत्तपत्राचा तुकडा असो. (पुढे पुढे हे वाचनाचं खुळ इतकं बेफाम झालं होतं की बारावीच्या मराठीच्या पेपरच्या फक्त एक दिवस आधी मी पु लं चं व्यक्ती आणि वल्ली एकहाती वाचून काढलं होतं). दुसरं वेड होतं चित्रपट आणि गाण्यांचं. गावामध्ये कुणाकुणाकडे रेकॉर्ड प्लेयर असायचे. मग शनीवार रविवार दोन दिवसांच्या दुपार मी त्याच घरी काढायचो. कशासाठी तर गाणी ऐकण्यासाठी.त्याकाळी आमच्या बाजुच्या गावामध्ये चित्रपटांच्या व्हीएचस कॅसेटस आणि त्या चालवणारे वीसीआर भाडयाने मिळायचे. गावात कुणाच्या पोराचं बारसं असो, कुणाच्या लग्नाची सत्यनारायणाची पुजा असो, हे सगळं भाडयानं आणलं जायचं. एका रात्रीत तीन चित्रपट पाहीले जायचे. आणि हे चित्रपट पाहण्यासाठी आम्ही अगदी पहिल्या रांगेत त्या टीव्ही पासून जेमतेम दोन फुट अंतरावर बसायचो.

बारावी झाली. ईंजिनीयरींगला ऍडमिशन घेतलं. ज्यावर्षी मी ईंजिनीयरींगला ऍडमिशन घेतलं त्याच वर्षी ईंजिनीयरींगच्या फ्री सिटची फी चार हजारांवरून दहा हजारावर गेली. बाबांना धक्काच बसला. कारण बाबांनी वर्षाला चार हजार रुपये फी गृहीत धरून माझ्या ईंजिनीयरींगच्या खर्चाचा हिशोब केला होता. माझ्या सुदैवाने एक गोष्ट चांगली होती. ईंजिनीयरींग कॉलेज माझ्या घरापासून आठ किलोमीटर अंतरावर होतं त्यामुळे मी घरुन रोज येऊन जाऊन कॉलेज करू शकणार होतो. माझा बाहेर राह्यचा खायचा खर्च वाचणार होता. झालं. हो नाही करता माझं ईंजिनीयरींग सुरु झालं. पाठच्या भावांमध्ये फक्त एकेक वर्षाचं अंतर असल्यामुळे आता एक बारावीला होता तर छोटा अकरावीला. खर्चाची थोडीफार ओढाताण सुरू झाली होती.कॉलेज थोडंसं आडवाटेला होतं त्यामुळे अगदी हाताच्या बोटावर मोजण्याईतक्या कमी एस टी बसेस कॉलेजला जायच्या. घरी बाबांची एक जुनी सायकल होती. मी सोयीचे पडेल म्हणून सायकलने कॉलेजला ये जा करण्याचा निर्णय घेतला. जायचे आठ किलोमीटर आणि यायचे आठ किलोमीटर. सोळा किलोमीटर तर होतं. आणि तसं त्या सायकल वर मी एक वर्ष काढलं सुदधा.

दुसरं वर्ष सुरु झालं. भावाची बारावी संपली होती. पठठयाने मेडिकलची एंट्रन्स एग्झाम सुदधा क्लियर केली.
"बाबा त्याच्या मेडिकलच्या फीचं काय करणार आहात तुम्ही?"
"बघूया. त्याची या वर्षीची फी भरण्याइतके पैसे आहेत माझ्याकडे जमा. या वर्षीची फी भरुया आपण त्याची. पुढच्या वर्षीपासूनची फी भरण्यासाठी आपण बॅंकेकडून शैक्षणिक कर्ज घेउया"
"बाबा, त्याने फीचं भागेल. मेडीकल कॉलेज दापोलीला आहे. त्याला हॉस्टेलला राहावं लागेल. त्याच्या खर्चाचं काय?"
"होईल काहीतरी. तू काळजी करू नकोस." बाबा माझ्या खांदयावर थोपटत मला धीर देत होते.मी मान वर करुन बाबांच्या चेह-याकडे पाहीलं. बाबांचे डोळे अश्रूने डबडबले होते.

माझं सेकंड ईयर चालू होतं. भावाचं मेडीकल कॉलेज चालू झालं होतं. सर्वात छोटा भाऊ आता बारावीला होता. खर्चाचा ताण वाढला होता. गरीबी काय असते हे आता जाणवायला लागलं होतं. अशातच माझी सायकल आता रोज काहीबाही दुखणं काढू लागली होती. जुनीच सायकल ती. त्यात जवळ जवळ दिड वर्ष मी तिला रोज सोळा किलोमिटर दामटलेली. आज काय तर चेन तुटली. उदया काय तर पेडल तुटलं. असं रोज काहीतरी होऊ लागलं. राहून राहून वाटत होतं की नवी सायकल मिळाली तर. पण ते तितकं सोपं नव्हतं. नवी सायकल आणण्यासाठी पैसे कुठून येणार होते. नाही म्हणायला मी सायकलींच्या वेगवेगळ्या दुकांनांमध्ये मी मला हव्या तशा सायकलच्या किंमती काढल्या होत्या. साधारण सतराशे अठराशे पर्यंत चांगली सायकल मिळू शकत होती. पण एव्हढे पैसे आणणार कुठून. खुप विचित्र दिवस होते ते. माझे क्लासमेट ज्या दिवसांमध्ये चाळीस पन्नास हजारांच्या मोटार सायकल घेऊन कॉलेजला यायचे त्या दिवसांमध्ये मला सायकल घेण्यासाठी अठाराशे रुपये कुठून आणायचे किंवा तेव्हढे पैसे बाबांकडे कसे मागायचे हा प्रश्न मला पडला होता.

शेवटी एक दिवस थोडं घाबरत घाबरतच मी बाबांसमोर विषय काढला.
"बाबा, हल्ली सायकल खुप काम काढते"
"चालवून घे ना राजा"
"नाही हो बाबा. मला खुप त्रास होतो. आठ किलोमीटरच्या अंतरामध्ये तिची चेन इतक्या पडते की विचारू नका. जरा टाईट करून घेतली सायकलवाल्याकडून की मग सायकल चालवताना खुप जोर लावावा लागतो. आणि मग दम लागतो मला"
"अरे पण नवी सायकल दोन हजाराच्या आत येणार नाही. तेव्हढी महाग सायकल नाही परवडणार आपल्याला"
"बाबा, बघा ना थोडं"
बाबांचा नाईलाज आहे हे मलाही कळत होतं पण त्या जुन्या सायकलमुळे रोजचं सोळा किलोमीटरचं सायकलिंग करताना मलाही खुप त्रास व्हायचा. शेवटी बाबांनी पाचशे पाचशे रुपये जमेल तसे देईन असं एका ओळखीच्या सायकलवाल्याला सांगितलं आणि मला नवी सायकल मिळाली.

ईंजिनीयरिंग चालू राहीलं. माझं गुरं राखण्याचं काम मी बारावीला येताच बंद झालं होतं. पण आता एक नविन काम मला करावं लागायचं. शेतीची काही कामं असतील तर मला सुटटीच्या दिवशी अगदी बारा बार तास काम करावं लागायचं. पण त्याचं काही विषेश नव्हतं. शेतक-याच्या मुलाने शेतात काम केलं तर बिघडलं कुठं. भले मग तो अगदी ईंजिनीयरींगला का असेना. एव्हढा सरळ साधा हिशोब होता माझा. ईंजिनीयरींग संपलं. दोन वर्ष जॉबसाठी स्ट्रगल केला. ब-यापैकी स्थिरावलो. अमेरिकेला आलो. बघता बघता अमेरिकेतही आता दिड वर्ष व्हायला आलंय. पण एव्हढं सगळं झालं तरी मी माझे कालचे दिवस विसरलो नाहीये. आणि विसरुही शकणार नाही.

कधी कधी मित्र मस्करीने तर कधी सिरियसली म्हणतात. विसर आता ते सगळं. काळाबरोबर बदल. आज एकटा आहेस त्यामुळे तुला काही वाटत नाहीये. उदया परवा बायको येईल. ती सुदधा तुझ्यासारखीच डॉक्टर किंवा ईंजिनीयर असेल. आणि त्या मुलीला खुप अवघड जाईल हे तुझ्या या विचारसरणीबरोबर ऍडजस्ट होताना. जुन्या आठवणींमध्ये, जुन्या गोष्टींमध्ये नको अडकून पडू नकोस.

मी हे सगळं शांतपणे ऐकून घेतो. हलकेच हसतो. आणि त्यांना उत्तर देतो.

"सल्ला असा देताय की मी कुणी आउटडेटेड आजोबा आहे. मी ही तुमच्यासारखाच सव्वीस सत्तावीस वर्षांचा सॉफ्टवेअर ईंजिनीयर आहे. मलाही तुमच्यासारखंच आयुष्य जगायचं आहे. फरक असलाच तर तो तुम्ही कसे लहानाचे मोठे झालात आणि मी कसा लहानाचा मोठा झालो यामध्ये आहे. जे पाहत, अनुभवत मी लहानाचा मोठा झालो ते मी आज केवळ डॉलरमध्ये कमवतो आहे म्हणून मी कसा विसरू शकेन? राहीला प्रश्न माझ्या होणा-या बायकोचा. जी कुणी असेल तिला लग्नाच्या गोष्टी पुढे जाण्याआधीच स्पष्ट सांगेन. बाई गं, मी आज अमेरिकन सॉफ्टवेअर ईंजिनीयर आहे. लाथ मारेन तिथे पाणी काढेन असं कॉंप्युटर प्रोग्रामिंगचं नॉलेज माझ्याकडे आहे. पण तरीही अगदी आजही माझ्या पायांना शेताची माती चिकटलेली आहे. आणि त्या मातीचा मला अभिमान आहे. चालेल का तुला असा मुलगा नवरा म्हणून. आता तुम्ही म्हणाल की मी जर असं बडबडत राहीलो तर मला कुणी मुलगी हो म्हणणार नाही. पण असं होणार नाही. मला समजून घेणारी मुलगी कुठेतरी असेलच की.

आज माझ्या घरामध्ये कार्पेट आणि सोफा टाकता यावा म्हणून दुनिया मला घरातल्या पत्र्याच्या खुर्च्या बाहेर फेकायला सांगते आहे. कशावरून ही दुनिया उदया माझ्या खेडवळ आई बाबांकडे बोट दाखवणार नाहे? बाबांचं ठीक आहे त्यांनी थोडं फार बाहेरचं जग तरी पाहीलं आहे. आईचं काय? ती तर अशिक्षित आहे. शाळेचं तोंडही पाहिलें नाहीये तिनं. साहेबाच्या देशात ईंजिनीयर म्हणून काम करणा-या या लेकराच्या मायेची मराठीतल्या अ आ ई शीही तोंड ओळख नाही. उदया डॉक्टर किंवा ईजिनीयर बायको घरी येणार म्हणून अशिक्षित, नऊवारी लुगडं नेसणा-या आईला घरातून बाहेर काढ असं म्हणायलाही ही दुनिया कमी करणार नाही.

दुनियेचं काय जातंय बोलायला..."

मुलगी... एक पाहणं

मी फ़ेब्रुवारीमध्ये भारतात एक महिना सुटटीवर आलो होतो तेव्हाची गोष्ट ही. साधारण साडे तीन महिने झाले आता. मी चारेक दिवसात घरी स्थिरावल्यावर बाबांनी आधीच सांगितल्याप्रमाणे माझ्यासाठी मुलींचा अंदाज घेणं सुरु झालं. मुली पाहणं नाही.

कारण होता होईल तो या खेपेला मी मुली पाहणार नाही हे मी बाबांना आधीच सांगितलं होतं. त्यामुळे दुरुन दुरुनच कानावर यायचं, इकडे एक मुलगी आहे, तिकडे एक मुलगी आहे, एव्हढी शिकली आहे, तेव्हढं कमावतं वगैरे वगैरे. मीसुदधा ती माहिती वरवर ऐकायचो आणि सोडून दयायचो.

पण त्या दिवशी मात्र जरा वेगळंच झालं. मी घरातल्या दोन बाय दोनच्या बाथरुममध्ये मोबाईलवर प्रल्हाद शिंदेचं "गातो आवडीने" ऐकत मस्त या खांदयावरून, त्या खांदयावरून पाणी ओतत आंघोळ करत होतो. दोन बाय दोनचं असलं तरी काय झालं, ते "माझ्या" घरातलं बाथरुम होतं. अमेरिकेतल्या शॉवर, बाथटब असलेलं, बाजुलाच कमोड असलेलं आणि बेक्कार म्हणजे गुदमरलेली हवा असलेल्या बाथरुमसारखं नव्हतं ते. त्यामुळे मी अगदी मनसोक्त न्हात होतो. बाबा देव्हा-यासमोर धीरगंभीर आवाजात "शांताकारं भुजंगशयनम" म्हणत होते. इतक्यात बाहेरच्या ओटीवर कुणीतरी हाक मारली. आवाज माझ्याही ओळखीचा होता. आण्णा होते ते. गावातलं एक सुजाण, सुशिक्षित बुजुर्ग. बाबांनी त्यांना बसायला सांगितलं. एव्हाना माझी आंघोळ झाली होती. मी कमरेला टॉवेल गुंडाळून बाहेर आलो.

"काय म्हणते अमेरिका?"
"काही नाही. आहे मजेत", मी हसत हसत उत्तर दिलं.

एव्हाना आईने चहा आणला. चहा पित पित आण्णांनी बोलायला सुरुवात केली. त्यांच्या मेव्हणीची मुलगी पुण्याला बी एच एम एस करत होती. तिच्याबददल सांगायला आले होते.

"नाही म्हणजे आता ती फायनल ईयरला आहे. आमचा विचार आहे ती तुमच्या घरात यावी. म्हणून बोलायला आलो."
असं कुणीतरी इतक्या स्पष्टपणे बोलण्याची ही पहिली वेळ होती. आणि तेही आई बाबांच्या पुढयात. थोडा वेळ काय बोलावं हेच सुचेना. बाबांनी तूच बोल असं नजरेनं सुचवलं. त्यामुळे बोलणं भाग होतं.

"आण्णा, तशी काही हरकत नाही. पण असं बघा, आपल्या गावाकडे एक पदधत आहे. मुलगा रितसर मुलगी पाहायला जातो. मुलगी कांदेपोहे घेऊन येते. चार चौघांदेखत दोघेही एकमेकांना काय करतेस, किती शिकलेस सारखे फालतू प्रश्न विचारतात आणि लगेच किंवा दोन चार दिवसांनी मुलाला होकार किंवा नकार विचारला जातो. मुलीचा तर कुणी विचारच करत नाही. मला असलं काही नकोय. मी तिला चार पाच वेळा भेटेन. तिच्याशी बोलेन. आणि त्यानंतर दोघांनाही मंजुर असेल तर पुढच्या गोष्टी बोलू आपण."
"अरे अर्थातच ना. तू अमेरिकन सॉफ्टवेअर इंजिनीयर. तिही जवळ जवळ डॉक्टर झाल्यातच जमा आहे. मग तुमचं लग्न ठरवायचं असेल, आपण जरी गावातले असलो तरी गावंढळपणा नक्कीच करणार नाही."
"मग हरकत नाही".

त्यानंतर आठवडाभर काहीच झालं नाही. मी तर झाला प्रकार विसरुनच गेलो होतो. पण दुस-या आठवडयातच काकूंचा म्हणजेच आण्णांच्या मिसेसचा फोन आला. त्यांना म्हणे मला मुलीचे फोटो दाखवायचे होते. म्हणजे खास दाखवण्यासाठी असे फोटो काढले नव्हते. नुकतंच मुलीच्या मामाचं लग्न झालं होतं. त्या लग्नाच्या अल्बममधलेच फोटो ते मला दाखवणार होते. मी सुटकेचा निश्वास सोडला. लग्नाचा अल्बम असल्यामुळे मुलीचे नटलेले, सजलेले फोटो असले तरी थोडेफार नॅचरल फोटोही पाहायला मिळणार होते. जेव्हा "दाखवण्यासाठी" फोटो काढले जातात तेव्हा फोटोशॉप नावाचं सॉफटवेअर त्या फोटोंचं कसं जादुई परिवर्तन करु शकतं हे मी स्वत: प्रोफेशनल वेब डेवलपर असल्यामुळे माहिती होतं. आणि हे असलं आता काही होणार नव्हतं. काही फोटो सोलो, मामाबरोबर, काकाबरोबर असे खास पोझ मधले असतीलही पण काही घाईगडबडीतले नक्कीच असतील. त्यामुळे तिचे साधे फोटो पाहायला मिळतील म्हणून मी खुष होतो.

झालं. गेलो एकदाचा आण्णांच्या घरी. चहा वगैरे घेत असताना काकूंचं भाचीपुराण चालू झालं. भाचीचा सांस्कृतिक कार्यक्रमांमधला सहभाग, तिची बक्षिसं, तिचा एम डी करायचा फ्युचर प्लान वगैरे. मी स्मित चेह-यानं मान हलवत होतो. कारण त्यात गैर काहीच नव्हतं. माझेही आई बाबा कुणी घरी आलं की हे करतात की. मी कसा मेहनत घेत आणि परिस्थितीला तोंड देत इंजिनीयरींग केलं, जॉबमध्ये सेटल होण्यासाठी कसा स्ट्रगल केला, अमेरिकेला जायची संधी कशी मिळाली वगैरे. नाही म्हणायला ती नाचते वगैरे हे ऐकून मीही थोडासा इंप्रेस झालो होतो. असो. नंतर आण्णांच्या मुलाने कॉम्प्युटर चालू केला. कारण अल्बम अजून प्रिंट नव्हता केला. सगळे फोटो मशिनवर होते. जसे जसे अल्बममधले पुढचे फोटो येऊ लागले तसतसं मी न्युट्रल व्हायला लागलो. मुलगी दिसायला तितकी खास नव्हती. म्हणजे मला अगदी अप्सरा हवी होती असं काही नाही. पण तीचे फोटो मनाला क्लिक होत नव्हते. मी उगाचच बाबांच्या चेह-याकडे पाहिलं. आणि मी लगेच समजून गेलो. मुलगी मलाच क्लिक होत नव्हती तर ती बाबांनाही आवडली नव्हती. सारे फोटो पाहून होताच काकूंनी पुन्हा एकदा बोलायला सुरुवात केली.

"तिचं आता फायनल ईयर चालू आहे. त्यामुळे आम्ही तिला आताच काही सांगणार नाही. तिची परिक्षा वगैरे झाली की सांगू. म्हटलं तू आता महिन्याभराने अमेरिकेला परत जाशिल तर एकदा तिचे फोटो तुला दाखवावेत म्हणून हे सगळं केलं."

आम्ही फोटो पाहण्याचा कार्यक्रम संपवून घरच्या वाटेला लागलो.
"बाबा कशी वाटली मुलगी?"
"नाक बसकं आहे तिचं. मला मुळीच आवडली नाही."
"बाबा मला एक कळत नाही, जर यांची मुलगी अजून तयार नाही तर हे लोक घाई कशाला करत आहेत? संपू दया की तिचं फायनल ईयर. तिला ठरवू दया की का तिला लग्न करायचं आहे की पुढे शिकायचं आहे ते."
"तुला नाही कळणार ते. अरे तू अमेरिकेत सॉफ्टवेअर इंजिनीयर आहेस. जातीमधला आहेस. त्यामुळे त्यांनी तुझा विचार केला तर त्यात गैर काय आहे?"
"बरं. आपण फोटो पाहिले. आता पुढे काय? त्या काकू तर ठामपणे काहीच म्हणाल्या नाहीत."
"तुला तिच्याशी लग्न करायची घाई आहे का?" बाबा चेह-यावर मिश्किल हसू खेळवत म्हणाले.
"तसं नाही हो बाबा. जाऊदे. आता ते पुढे काही म्हणाले तरच आपण बोलू"
"आता कसं म्हणालास शहाण्यासारखं"
आणि तो विषय तिथेच संपला.

दोन तीन दिवसांनी त्या काकूंचा बाबांना फोन आला. म्हणे तुम्ही काहीच म्हणाला नाहीत. बाबांनी त्यांना समजावलं की त्यांनी संदिग्धपणा ठेवल्यामुळे आम्ही काहीच न बोलता तुमच्या म्हणण्याची वाट पाहत होतो. मुलीच्या आई वडीलांनी विचारलं होतं की मला मुलगी आवडली की नाही. घ्या. हे अगदी चांगलं होतं. नुसते फोटो दाखवायचे त्रयस्थामार्फत आणि वरून विचारायचं की मुलगी आवडली की नाही. खरं सांगायचं तर मला त्या मुलीला सरळ सरळ नाही म्हणावसं वाटत होतं. बाबांनी तर तिचा विचार करणं सोडूनच दिलं होतं. पण माझंच मन मला टोचू लागलं. नुसतं फोटोत पाहिलेल्या बाहय रुपावर जाऊन त्या मुलीला नकार देणं कितपत योग्य आहे? काय हरकत आहे तिला एकदा प्रत्यक्ष पाहायला, बोलायला? बाबांना कन्विन्स केलं आणि माझा पहिला मुलगी पाहण्याचा कार्यक्रम ठरला...

मुलीचं आजोळ माझ्या गावापासून तीन किलोमिटरवर होतं. तिच्या आजोबांच्या घरी ती लोकं आली होती. आमच्याकडून आम्ही तिघंच. मी, बाबा आणि माझा नुकताच कॉलेज पास आऊट झालेला छोटा डॉक्टर भाऊ. मुलीकडून खुप मोठा लवाजमा होता. कार्यक्रम मुलीच्या आजोबांच्या घरी असल्यामुळे तिचे आजी आजोबा, आण्णा आणि काकू म्हणजे तिची मावशी, तिची अजून एक गायनॅकॉलिजिस्ट मावशी, आणि त्या मावशीचा सॉफ्टवेअर इंजिनीयर नवरा. या सगळ्यांपैकी बाकी कुणालाही सॉफ्टवेअर इंजिनीरैंग कशाशी खातात हे माहिती नसल्यामुळे सुत्रे अर्थात गायनॅकॉलिजिस्ट मावशीच्या सॉफटवेअर इंजिनीयर नव-याच्या हाती गेली. आणि त्या भला गृहस्थाने मला असे काही प्रश्न विचारले की ज्याचे नाव ते. अगदी मी कुठल्या टेक्नॉलॉजीवर काम करतो, कुठल्या व्हिसावर अमेरिकेत गेलोय इथपासून ते अगदी पी एम पी सर्टीफिकेशन केलंय का इथपर्यंत सारं विचारलं. तो मला त्यांचा भावी जावई म्हणून हे सारं विचारत होता की त्याच्या कंपनीतल्या एखादया व्हॅकन्सीसाठी माझा इंटरव्ह्यू घेत होता हेच मला कळेना. मी डॉट नेटवर काम करतो की जावावर या गोष्टीने माझ्या संसारी आयुष्यात कसा फरक पडणार होता हेच मला कळेना.

आणि माझा इंटरव्ह्यू होत असताना मुलगी आतमध्ये होती. बहुतेक आतून ऐकत असावी सारं. थोडया वेळाने ती बाहेर आली. तिच्या गोतावळ्यासमोर तिला निरखून पाहणं थोडंसं अवघडच होतं म्हणा पण ईलाज नव्हता. तिला पाहताच मला आश्चर्याचा धक्क्काच बसला. फोटोत ती जितकी बकवास दिसत होती, तितकी ती बकवास दिसत नव्हती. कदाचित मेकअप केल्यामुळे असेल पण खरंच बरी दिसत होती ती फोटोतल्यापेक्षा. मी उगाचच तिला कॉलेज कुठे आहे, कुठल्या ईयरला आहे वगैरे विचारलं. अर्थात या प्रश्नांची उत्तरं मला आधीच माहिती होती. बास, काहितरी विचारायचं म्हणून मी तिला विचारलं. ती मुलगी मात्र स्वत:हून काही विचारेना. न राहवून मीच मग तिला म्हटलं की तुला मला काही विचारायचं असेल तर विचार. आणि मुलीने काही म्हणायच्या आधीच काकूंनी, तिच्या मोठया मावशीने उत्तर दिलं, "तिच्या काकांनी (गायनॅकॉलिजिस्ट मावशीच्या सॉफटवेअर इंजिनीयर नव-याने) सारं विचारलंय. त्यामुळे तिला काही विचारायचं गरज नाही." नाही म्हणायला एक गोष्ट तीने ठामपणाने सांगितली, तिला एम डी करायचं आहे.

मुलीला पाहून तर झालं. पण इथेही पुन्हा संदिग्धता. ते लोकं काहीच ठामपणे सांगेनात. पुन्हा कधीतरी बोलूयात असं सांगून उठलो. का कोण जाणे, पण मला काहितरी खटकत होतं. आणि नेमकं काय ते कळत नव्हतं. माझी एक महिन्याची सुटटी संपत आली होती. अमेरिकेत परत येण्याचे वेध लागले होते. आता कुठेतरी त्या विषयावर निदान आई बाबांशी तरी बोलणं गरजेचं होतं.
"बाबा काय करायचं? मुलगी ठीक वाटते मला. पण तिच्याशी पाच सहा वेळा बोलल्याशिवाय मी काहीच सांगू शकणार नाही. आणि महत्वाचं म्हणजे ते लोक ठामपणे काहीच बोलत नाहीत. मला तर काहीच कळत नाहीये."
"तू अमेरिकेला परत जायच्या आधी आपण एकदा आण्णांच्या घरी जाऊ या"

झालं. मला अमेरिकेत परत यायला दोन दिवस असताना आम्ही आण्णांच्या घरी गेलो. काकूंनी बोलायला सुरुवात केली.
"तू आम्हा सर्वांना आवडला आहेस. आम्ही तिला विचारलं. तिने सारं आमच्यावर सोपवलं आहे. पण आता तिचं फायनल ईयर सुरू आहे. तिची तीन चार महिन्यांनी परीक्षा संपली की आम्ही तुला तिचा नंबर देऊ."

आम्ही घरी आलो. पण मला आता मात्र खरंच मला काहीतरी खटकत होतं.
"बाबा, का कोण जाणे पण मला नाही वाटत की हे सगळं पुढे जाणार आहे"
"असं का वाटतंय तुला?"
"ते लोक ठामपणे काहीच बोलत नाहीत. जाऊदया. त्या मुलीशी जेव्हा बोलणं होईल तेव्हा बघू."

मी अमेरिकेला आलो. कामामध्ये सारं विसरून गेलो. बघता बघता तीन महिने निघून गेले. आता मात्र घरी बाबांची चलबिचल सुरू झाली. बाबांचं म्हणणं होतं की त्या लोकांशी बोलून घ्यावं. खरं तर मला अंदाज आला होता. मी तसं बाबांना सांगितलं सुदधा.
"बाबा, मला अगदी ठाम वाटतंय की त लोक माझा ऑप्शन म्हणून विचार करत आहेत. त्या मुलीला खरं तर शिकायचं असावं पण तिच्या घरच्यांनी उगाच घाई केली आहे. बहुतेक मुलगी तयार नसावी."
"जे काही असेल ते. मी बोलतो त्यांच्याशी आणि काय ते क्लियर करून घेतो."
"चालेल."

आणि शेवटी तेच झालं होतं. माझा अंदाज खरा ठरला होतं. मुलीला एम डी करायचं असल्यामुळे मुलीने लग्नाला नाही म्हटलं होतं. पण त्यांनी ते आम्हाला सांगितलं नव्हतं. मला भारतात यायला अजून वेळ आहे आणि त्यामुळे आताच मला नाही
कशाला म्हणा या विचाराने त्यांनी बहुतेक आम्हाला काहीच सांगितलं नसावं. पण आता बाबांनी स्पष्टच विचारल्यामुळे त्यांना नाही म्हणावं लागलं होतं.

विचित्र होतं ते सगळं. मला एक कळत नव्हतं, जर मुलीला पुढे शिकायचं होतं तर तिच्या घरचे उगाच तिला दाखवण्याची घाई का करत होते देव जाणे. आणि जी मुलगी मला एम डी करायचं आहे म्हणत होती, ती घरच्यांना का ठामपणे सांगू शकत नव्हती की मला एव्हढयात लगन करायचं नाहीये म्हणून. जर डॉकटर मुलीची ही अवस्था तर बीए, बिकॉम झालेल्या मुलींचं काय होत असेल. या मुली एव्हढया शिकतात, सवरतात, पण जेव्हा लग्नासाठी जेव्हा कुणा मुलाला दाखवण्याची वेळ येते तेव्हा घरच्यांना सांभाळण्यासाठी मनाविरुदध हो म्हणतात. आणि मग पुढच्या सगळ्या समस्या निर्माण होतात. मला तर अशी उदाहरणे माहिती आहेत की मुली अगदी साखरपुडा होईपर्यंत तोंड उघडत नाहीत आणि साखरपुडा झाला की सगळ्यांना अंधारात ठेऊन प्रियकरासोबत पळून जातात. अर्थात सगळ्याच मुली अशा असतात, किंवा सर्रासपणे असं होतं असं नाही. पण काही मुली असं करतात एव्हढं मात्र नक्की. एखादी गोष्ट जर तुमच्या मनाविरुदध होत असेल तर काय हरकत आहे त्याबददल बोलायला.

त्या मुलीने दिलेलं कारण जेन्युईन असेलही पण मला मात्र उगाचच साउथ इंडीयन चित्रपटातले सीन आठवत होते. त्यांच्या ब-याच सिनेमात असतं असं की, मुलीला पाहायला एक एन आर आय येतो. पण मुलीचं तिच्या कॉलेजमधल्या कुठल्यातरी मुलावर प्रेम असतं. आणि त्या बिचा-या एन आर आय मुलाचं मात्र त्याची काहीच चूक नसताना हसं होतं.

मी तसा तनाने, मनाने मराठी आहे. पण करीयर गरज म्हणून का होईना, मी आजच्या घडीला एन आर आय आहे...

हौस आली आणि मुंबई पाहिली...

खरं सांगायचं तर अगदी बेक्कार घाबरलो होतो मी ते सारं पाहून. ३०० फुट उंचावर १५०० फुट लांबीच्या दोन तारा एकमेकींना समांतर अशा ताणलेल्या. काय तर म्हणे झिप लाईन. आणि या दोन तारांपैकी कुठल्यातरी एका तारेवरून एका टोकापासून
दुस-या टोकापर्यंत लटकत जायचं. सुरुवातीच्या टोकाचा आधार सोडला की दुसरं टोक थोडं कमी उंचावर असल्यामुळे आपण आपोआप ३०० फुट उंचावरून दुस-या टोकाकडे तारेला लोंबकळत सरकू लागतो. काय गरज आहे...

"सर नाही हो. मला खुप भीती वाटते. मी कधी जत्रेतल्या पाळण्यातही बसलो नाहिये. इथे तर चक्क तिनशे फुट उंचावरून पंधराशे फूट लटकत जायचंय"
मी रडवेला चेहरा करून माझ्या भारतातून बिझनेस व्हिजिटवर आलेल्या बॉसला समजावण्याचा केविलवाणा प्रयत्न करत होतो.
"अरे ऐक माझं. काहीही होत नाही. कर तू ते. नंतर तूच मला म्हणशील की मजा आली"
"नाही हो सर, खरंच तुम्ही मला आग्रह करू नका"
"ए बाबा, समजाव रे याला", माझ्या बॉसने चक्क तिथल्या तिथे माझ्या एका मित्राला माझं समुपदेशन करायला सांगितलं. आणि तो माझा मित्रही अगदी पोहचलेला निघाला. अगदी "तू काय पोरगी आहे का च्यायला" असं काही बाही बरळत त्याने चक्क माझ्या मर्दानगीलाच आव्हान दिलं. आता माझ्यासमोर हो म्हणण्याशिवाय पर्याय राहीला नाही. झालं. सुरक्षिततेसाठी लागणारे सगळे पटटे, हेल्मेट, आणि तारेवर लटकताना बुडाला आधार मिळावा म्हणून लागणारं हार्नेस अश्या सगळ्या आयुधांनी सज्ज होउन आमची पाच मित्रांची फौज त्या पहिल्या टोकांकडे निघाली. का कोण जाणे पण मला मात्र आपण गावच्या भैरीच्या जत्रेला बळी देण्यासाठी हार घालून, गुलाल लावून नेला जाणारा बोकड आहोत असं वाटू लागलं.

आलो एकदाचा त्या स्टार्टींग एंड कडे. नावातच शेवट. तिथे दोघेजण दोन तारांच्या बाजुला उभे. लोकांना तारांवर लटकवण्यासाठी. त्यांनी हाय हेलो करून आम्हाला सुचना दयायला सुरुवात केली.

"ए, हे काय बडबडतायत दोघं?" त्या दोघांचे अमेरिकन इंग्रजी उच्चार न कळल्यामुळे अस्मादिकांचा समुपदेशकाला प्रश्न.
"धन्य आहे तुमची राजे. तुमच्यासारख्यांमुळे तर आयटी मधल्या भरतीला खोगीरभरती म्हणतात"

समुपदेशकाचं म्हणणं पटल्यामुळे माझ्या चेह-यावर अगदी ३६० अंशातलं हसू् फुललं. खरं होतं त्याचं. नाही म्हटलं तरी मला अमेरिकेत येऊन आता जवळ जवळ दिड वर्ष व्हायला आलंय. तसं माझं इंग्रजीचं ज्ञान खुप आधीपासुनच उच्च प्रतिचं आहे. चार वर्षे इंजिनियरींगला घोकंपटटी केल्यामुळे तांत्रिक इंग्रजी तसं बरं आहे पण कूणी हवापाण्याच्या गोष्टी करायला लागलं की मी दिवेआगरच्या गणपतीचा धावा करुनच तोंड उघडतो. आणि मग बोलताना डू, डीड, डन अशी सगळी रुपं एकाच वाक्यात वापरुन काळाचा असा काही सावळा गोंधळ घालतो की ज्याचं नाव ते. असे धिंडवडे मी जर एखादया भारतीय भाषेचे काढले असते तर एव्हाना व्याकरणकर्त्या पाणिनीचा अवकाशस्थ आत्मा माझ्या मानगुटीवर येऊन बसला असता. हे माझ्या बोलण्याच्या बाबतीत. समोर जर कुणी अमेरिकन बोलत असेल तर मग अजुनच आनंदी आनंद असतो."कॅन यू प्लिज कम अगेन’ हा जर कुठल्या देवाचा मंत्र असता तर एव्हाना मी त्या देवाकडून वर मागून घेऊन एखादया सी एम एम फाय आयटी कंपनीचा सिईओ झालो असतो. आयटीमध्ये खोगीरभरती चालली नसती तर मला कुणी अमेरिकेत सिनियर सॉफ्टवेअर इंजिनीयर म्हणून ठेवणं सोडाच, पण पुण्याच्या पाषाण किंवा बाणेरच्या एखादया रामभरोसे क्न्सल्टन्सी सर्विसेसने ज्युनियर प्रोग्रामर म्हणूनसुदधा ठेवलं नसतं.

असो. त्यांच्या सुचना समुपदेशकामार्फत माझ्यापर्यंत पोहचल्या. माझा नंबर येताच त्यातल्या एकाने एका हाताने माझ्या पाठीचा हुक पकडून मला तारेवर लटकवलं. त्याने रेडी म्हणताच मी डोळे गच्च मिटून घेतलं. आणि पुढच्या क्षणाला मी तिनशे फुट उंचावरून तारेवर लटकत सरकू लागलो. काही क्षण भितीचे गेले. नाही असं नाही. पण त्यानंतर मात्र भीती कुठल्याकुठे पळाली. मी अगदी नवा कोरा आनंद छातीत भरून घेत तारेवरून सरकू लागलो...


आता वेळ होती रॅपलिंग करायची. अर्थात दोराचा आधार घेत डोंगरावर खाली उतरायचं. रुढार्थाने डोंगर नव्हता तो. ती चक्क एक गुहा होती जमिनीच्या खाली. १६५ फुट खोलीची एक पोकळी. त्या १६५ फ़ुटांनंतर समतल जमिन आणि मग पुन्हा त्याच्याखाली एक भुयारी वाट. एका टोकाने या भुयारी वाटेत शिरायचं आणि दुस-या टोकाने निघायचं. त्या भुयाराची उंची इतकी कमी की उभं राहून चालणं तर सोडाच, पण ओणवं चालणंही शक्य नाही. ती वाट पार करण्याचा एकच मार्ग, पाठीवर किंवा पोटावर सरपटत जाणे. नाही म्हणायला पुन्हा भीती वाटायला लागली होती. पण झिप लाईन केल्यामुळे थोडा धीर चेपला होता. काय वाटेल ते होवो. पण हे करायचंच असं ठरवलं.

माझा नंबर येताच पुन्हा एकदा सेफ्टी बेल्ट, हेल्मेट आणि हार्नेसने सज्ज होत मी दोराला पकडत, गुहेच्या कडांवर पाय टेकत गुहेत उतरायला सुरुवात केली. जोपर्यंत गुहेची पोकळी दिसली नव्हती तोपर्यंत काही वाटलं नाही. पण थोडंसं खाली उतरल्यावर ती १६५ फुट खोल गुहा दिसायला लागली. आणि मुर्तीमंत भिती नजरेसमोर उभी राहीली. पुन्हा खाली पाहण्याची छातीच होईना. गुहेत गारवा असताना मी मात्र घामाघूम झालो होतो. आणि अशातच फ़्री फ़ॉल चालू झाला. फ़्री फॉल म्हणजे, गुहेची कडा सोडून फक्त दोरावर खाली सरकत राहायचं. आता अवस्था अजुनच वाईट झाली. देवाचा धावा करत दोरावरून खाली सरकणं एव्हढंच हाती होतं आता. हौस आली आणि मूंबई पाहिली असं राहून राहून वाटू लागलं होतं.

... आलो एकदाचा दोरावरून खाली. सुटलो बाबा. नजर पुन्हा पुन्हा वर जात होती. १६५ फुट खोल जमिनीवरून वर पाहताना स्वत:लाच विचारत होतो, काय गरज होती "ये बैला, मला मार" करायची?

आता गुहेतुन सरपटणं. बिलकुल इच्छा नव्हती त्या भगदाडात शिरुन ढोपर कोपर फोडून घ्यायची. पण पुन्हा एकदा माझ्या समुपदेशकाने मला बिथरवायला सुरुवात केली. आणि मी पुन्हा एकदा बैलाकडून शिंग मारून घ्यायला तयार झालो...

आठवडा झाला आता हे सगळं केलं त्याला. ते दोरावरून लटकणं, ते गुहेतून सरपटणं आठवलं की अजुनही अंगावर शहारे येतात. जर मित्राने जबरदस्ती केली नसती, माझ्या तथाकथित अहंकाराला डीवचलं नसतं तर मी सगळं करण्याच्या भानगडीत चुकूनसुदधा पडलो नसतो. तेव्हा तर नाहीच, पण यापुढेही कधी केलं नसतं. मनातल्या भितीवर दुस-या एका भावनेनं मात केली आणि मी तारेवर, दोरावर लटकायला तयार झालो. आणि मग मिळाला एक थरारक अनुभव, जो आयुष्यभर माझ्यासोबत राहील. अर्थात हे झालं सो कॉल्ड धाडसाबददल. पण हे सगळं आपल्या दैनंदिन उर्मींनाही लागू होतं ना. आपल्याला काहीतरी वेगळं करायचं असतं. आपल्यामध्ये ते करण्याची कुवतही असते. पण मनामधली भिती ते आपल्याला करु देत नाही. केवळ धोका पत्करायचा नाही म्हणून आपण आपल्यात कुवत असतानाही रुळलेली चाकोरी सोडायला मागत नाही. यातुनच एक भिंत उभी राहते आपली कुवत आणि आपलं उज्वल भवितव्य यामध्ये. पण जर खरंच आपल्यात क्षमता असेल तर भितीला पळवून लावून आपल्या ध्येयासाठी स्वत:ला झोकून दिलं पाहिजे. येणा-या प्रसंगांना सामोरं जात यश मिळवून आयुष्याला एक नवा अर्थ मिळवून दयायला हवा.

...सागरावरच्या तुफानांच्या भितीने जर कोलंबसाने भारताचा जलमार्ग शोधायचा नाद सोडला असता तर कदाचित आज जगाला अमेरिका माहितीच पडली नसती.

बटन आणि त्याचं तुटणं...

थोडासा गडबडीतच टॉयलेटमध्ये शिरलो. ऑफ़ीसचं टॉयलेट असल्यामुळे मध्ये पार्टीशन घालून रांगेनं चार पाच टॉयलेट बनवलेली. हे पार्टीशन थोडं उंचावर असतं त्यामुळे पलिकडच्या टॉयलेटमध्ये कुणी असेल तर त्याचे पाय आपल्याला दिसतात. असो. पटटा काढला. पँटच्या बटनाकडे लक्ष जाताच जाणवलं, की हे लेकाचं लवकरच तुटणार. म्हणजे ते तुटायला आलं आहे हे यापुर्वी दोनदा जेव्हा ती पँट घातली होती तेव्हाच कळलं होतं. पण दुर्लक्ष केलं. म्हणून आता ते बटन तुटू नये म्हणून अगदी काळजीपुर्वक मी ते काढायला सुरुवात केली. आणि शेवटी जे व्हायचं तेच झालं. तुटलंच लेकाचं. आणि नुसतं तुटून खाली पडलं नाही तर पलिकडच्या टॉयलेटमध्ये गेलं. त्या टॉयलेटमध्ये मला पाय दिसत होते. म्हणजे पलिकडे कुणीतरी होतं. त्यामुळे मला ते बटन घ्यायलाही जाता येईना. मी अगदी केविलवाणे भाव चेह-यावर आणून माझ्या नियोजिलेल्या कामाला सुरुवात केली...

म्हटलं तर एकदम बकवास प्रसंग. किंवा विनोदी म्हणा हवं तर. अगदी टॉम अँड जेरी चा एपिसोड. नाही म्हणजे असं समजा की माझ्या जागी ते आतरंगी मांजर आहे. अगदी संगीताच्या तालावर ते मांजर आपला कार्यभाग उरकायला टॉयलेटमध्ये जातं आणि... किंवा मग जॉनी लिवरवर चित्रित केलेला एखादा विनोदी प्रसंग. आपल्या कजाग मालकापासुन सुटका करुन घेण्यासाठी तो पळतोय. पळता पळता त्याला जोराची लागते. त्याच्या नशिबाने त्याला समोरच एक टॉयलेट दिसतं. तो मागचा पुढचा विचार न करता त्या टॉयलेट मध्ये घुसतो आणि...

तर असा हा एकदम फ़ालतू प्रसंग. पण काही केल्या मनातुन जायला तयार नाही. नाही म्हणजे ते टॉयलेट वगैरे गेलं मनातून. पण बटन आणि त्याचं तुटणं काही नजरेसमोरुन जाईना. थोडा विचार केला. मग त्या बटनाच्या तुटण्याचा आयुष्याशी असलेला संबंध जाणवला. म्हणजे असं की, काही नाती खुप घटट असतात. अगदी बटन जितक्या घटटपणे पॅटला शिवलेलं असतं तशी. कधी कधी ध्यानी मनी नसताना ही नाती ताणली जातात. जसं नकळतपणे आपण पॅंटचं बटन जोराने काढतो. नको इतकं ताणल्यामुळे थोडा सैलसरपणा येतो. आपण दुर्लक्ष करतो. वेळीच लक्ष घातलं नाही तर हा सैलसरपणा दुराव्यात बदलतो. अजुनही वेळ गेलेली नसते. पण आपण हलगर्जीपणा करतो. आणि शेवटी ते नातं तुटतंच. जसं बटन तुटावं तसं. आपली चूक आपल्या लक्षात येते. कधी कधी नातं पुन्हा सांधायला संधी मिळते नाही असं नाही. पण जर अशी संधी नाही मिळाली तर मात्र त्या तुटलेल्या नात्याच्या आठवणीं जपण्यापलिकडे आपल्या हाती काहीच राह्त नाही...